GEOGRAFSKI POLOŽAJ - Novi Pazar je ekonomski i kulturni centar Sandžaka. Nalazi se na
290km južno od Beograda, na dionici starog puta koji preko Ibarske magistrale vodi prema
Podgorici i Jadranskom moru. Lociran je u zvjezdastoj dolini rijeka Jošanice, Raške, Deževske i
Ljudske, na nadmorskoj visini od 496m. Okružen je visokim planinama Golijom i Rogoznom i
Pešterskom visoravni. Ukupna površina opštine sa 100 naseljenih mjesta iznosi 742 km2. Njegov
osnivac Isa-beg Ishakovc je podigao grad 1461. godine u neposrednoj blizini srednjovjekovnog
utvrđenja Trgovište, poznatog pod imenom Ras.

Prvi pisani dokument koji pominje ime Novi Pazar datira iz XV vijeka, kada je Malo vijeće
Dubrovačke republike odlučilo da u njemu postavi svog konzula. To potvrđuje da je grad u to
vrijeme već bio razvijen, zahvaljući svom izuzetnom geografskom položaju, jer se nalazio na
raskršću važnih puteva koji su vodili od Dubrovnika prema Nišu, Sofiji, Istanbulu, Solunu, Beogradu,
Pešti i Sarajevu. O Novom Pazaru su pisali brojni putopsici, a čuveni Evlija Čelebija je u XVII vijeku
zabilježio da je bio jedan od najvećih gradova na Balkanu. Ime Novi Pazar ušlo je u svjetske
leksikone kao sinonim za Sandžak od 1878. godine, kada je na Berlinskom kongresu kao corpus
separatum čitava regija nazvana Novpazarski Sandžak. Od Prvog svjetskog rata, njegova sudbina
postaje neizvjesna, grad intenzivno slabi i gubi na svom značaju. Kasnije, izgradnjom novih puteva
preko moravsko-vardarske doline, on postaje marginalizovan, daleko od važnih saobraćajnica i
komunikacija. Od tada je najnerazvijenije područje u bivšoj i sadašnjoj Jugoslaviji.

STANOVNIŠTVO - Prema zvaničnom popisu iz 1991. godine, Novi Pazar ima 85.583 stanovnika.
Etnički sastav stanovništva čine Bošnjaci sa 75.37%, Srbi sa 22.36%, Crnogorci sa 0.27%,
Albanci sa 0.25% i ostali sa 1.75%. Prema podacima Crvenog krsta i nevladinih organizacija,
oko 6.000 stanovnika čine raseljeni sa Kosova , izbjeglice iz Makedonije, BiH i Hrvatske. Prema
nezvaničnim podacima, Novi Pazar danas broji preko 120.000 stanovnika.

Prema polnoj strukturi, iako je gotovo uvek bio ujednačen broj muškaraca i žena, u 1971, 1981 i
1991. godini, muškarci su neznatno prednjačili. U poslednjem popisu iz 2002. godine, više je
registrovano ženskog (50,5%) od muškog stanovništva (49,5%).

Prema podacima zvaničnih popisa stanovništva, evidentan je porast broja stanovnika, što se može
tumačiti intenzivnim demografskim rastom Novog Pazara kao gradskog centra posebno tokom
80-tih godina prošlog veka. U periodu od 1971. do 2002. godine, došlo je do povećanja populacije
opštine Novi Pazar čak za 21.670 stanovnika, što predstavlja trećinu ili 33,7% od registrovanog broja
stanovnika u 1971. godini. Ipak, u poslednjem popisnom intervalu zabeležen je neznatni porast stanovništva od 0,9%.


PRIVREDA I RESURSI - Društvena privreda uglavnom ne radi, za razliku od privatnog sektora koji je veoma razvijen. Najveći resurs Novog Pazara su kreativni ljudi, koji su tokom posljednjih decenija, bez ičije pomoći, osnovali veliki broj privatnih malih i srednjih preduzeća, čiji je broj preko 6.000. Preko 500 privatnih preduzeća se bavi proizvodnjom odjeće, obuće i namještaja, a ostala pretežno uslužnim djelatnostima i trgovinom. Značajnu ulogu imaju i transport robe i putnički saobraćaj sa preko 2.650 firmi za prijevoz robe i putnika. Novi Pazar je trenutno najveći proizvođač džins odjeće u Srbiji. Čitav kraj je takođe bogat prirodnim resursima. To je prostrana planinska teritorija, na kojoj se optimalno smenjuju blagi i oštri usponi, riječni usjeci i doline, visoravni, veliki kompleksi četinarskih šuma, prostrane livade i pašnjaci, a prostor ima izuzetno bogatu floru i faunu, obilje čiste vode, termalnih i mineralnih izvora (Novopazarska i Rajčinovića banja i Slatinski i Deževski kiseljak). Uz prirodne i ljudske resurse, kao i brojne spomenike kulture, Novi Pazar ima velike potencijale za održiv razvoj - proizvodnju zdrave hrane i razvoj svih vidova turizma.
KULTURNI SPOMENICI - Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturnog prostora, gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine brojni kulturno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno još od
kamenog doba - nalaz Naprelje, preko gvozdenog doba - nalaz Smolučka pećina i ranoantičkog doba - Novopazarski nalaz, te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovjekovnih utvrđenja Jeleč i Ras. Medu najvažnije kulturnoistorijske spmenike svakako spadaju: Petrova crkva sagrađena u X vijeku nad ilirskim kneževskim tumulom i na ostacima poznijeg ranohrišćanskog objekta u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom. Za Petrovu crkvu su vezana mnoga važna zbivanja iz ranije prošlosti srednjovekovne Raške, gdje je, na primjer, veliki raški župan Stefan Nemanja primio pravoslavlje; Đurdevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka; manastir Sopoćani, čiji je osnivač kralj Uroš I, iz XIII vijeka (u unutrašnjosti manastira sačuvana je najdragocenija galerija raškog i vizantijskog fresko slikarstva); Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka, izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Ishakovića; Altun-alem džamija iz XVI vijeka, djelo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija;
Amir-agin han (konak) iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka, zaostavština Isa-bega Ishakovića, osnivača grada.

ISTORIJA - Početkom VII veka Sloveni su naselili Balkansko poluostrvo. Jedna od najgušće naseljenih teritorija bila je dolina Raške. Lociran na ravničarskom prostoru usred Novopazarskog polja, Novi Pazar je prvobitno bio zamišljen kao baza za dalje prodore Turaka na sever. Između 1459 i 1461 udareni su temelje gradu na ušću Jošanice i Raške i dali mu ime Yeni Bazar, odnosno Novi Pazar. Njegov osnivač bio je turski vojskovođa, Isa-beg Isaković. Preko njega su prolazili važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom. Od samog nastanka grad je imao fizionomiju orijentalnog naselja, a zbog svoje veličine i značaja nazvan je šeherom, što je bio epitet koji je nosilo malo gradova na Balkanu. U sredini se nalazila čaršija sa dućanima zanatlija i trgovaca. Po Evliji Čelebiji bilo ih je 1100. Oko čaršije bile su mnogobrojne mahale u kojima se stanovalo, a u svakoj mahali postojala je i džamija. Najveći broj mahala u gradu dobio je po graditeljima i obnoviteljima džamija. Tako se pominju: Mujezin hodžina mahala, Iskender Čelebijina mahala i druge.

Po Novom Pazaru ovaj kraj je nazvan Novopazarski Sandžak, administrativno-teritorijalna jedinica, koja je do 1877. godine pripadala bosanskom pašaluku, i od Berlinskog kongresa ( 1878 ) igra važnu ulogu u politickoj istoriji Balkana. Novi Pazar je stradao u velikoj meri tokom ratnih neprilikama 1737 i 1809 godine. I pored svega, ovaj grad je imao značajnu političku i ekonomsku ulogu sve do poslednjih decenija XIX veka, kada su izgrađeni novi moravsko-vardarski putevi, zbog čega su prestali da funkcionišu stari drumovi koji su povezivali Jadran sa Istokom, putevi koji su za Novi Pazar značili život. Malo ima gradova na Balkanu kod kojih je bilo izraženo tako naglo zamiranje, kao što je to bio Novi Pazar.
Novi Pazar ima burnu i bogatu prošlost. Posebnu vrijednost ovog multietničkog i multikulturalnog prosora , gdje se susreću zapadna i istočna civilizacija, čine mnogobrojni kultuno-istorijski spomenici. Arheološki nalazi govore da je ovo područje bilo naseljeno od kamenog doba (nalaz Naprelje), preko gvozdenog doba (nalaz Smolucka pecina) iz ranoantickog doba (Novopazarski nalaz), te nalazišta ostataka kasnoantičkih i srednjovekovnih utvrdjenja Jeleč i Ras.

Medju najvažnije kulturno-istorijske spomenike spadaju:

Gradska tvrđava sa Kulom motriljom iz XV vijeka izgrađena po nalogu osnivača grada Isa-bega Isakovića; Altun alem džamija iz XVI vijeka jedna je od najpoznatijih otomanskih duhovnih zdanja građena zajedno sa vjerskom školom.Izgradio ju je čuveni graditelj Muslihudin Abdulgani; Amir-agin han iz XVII vijeka; Hamam (kupatilo) iz XV vijeka je poklon osnivača grada Isa-bega Isakovića.
Petrova crkva, sagradjena u X vijeku; Đurđevi stupovi, zadužbina Stefana Nemanje, iz XII vijeka manastir Sopoćani čiji je osnivač kralj Uroš I.